زیتون-فرید بهمنش:  تعلل و تردید سی ساله‌ی جمهوری آذربایجان برای داشتن سفارت‌خانه در اسرائیل به پایان رسید. فاریز رضایف از مقامات دولت الهام علی‌اف به تل‌آویو و اقدام جمهوری آذربایجان برای ارتقای روابط و تاسیس سفارتخانه در اسرائیل و رام الله، رویدادی است که هم‌زمان شده با این چند روند و تحول مهم: افزایش تنش بین تهران – باکو، تلاش دولت رئیسی برای احیای برجام، بازگشت بنیامین نتانیاهو به قدرت، تحویل «طالح یوسف‌اف» به آذربایجان.

یوسف‌اف که در سوریه دستگیر شده، همان فردی است که با کد سازمانی «حاج تقی» به عنوان یک چهره‌ی نزدیک به قاسم سلیمانی و سپاه قدس؛ شیعیان آذربایجان را جذب می‌کرد و برخی از آنان را به سوی سوریه و لبنان می‌کشاند تا با سپاه قدس و حزب الله لبنان، فعالیت کنند. سرویس اطلاعاتی روسیه این فرد را به جمهوری آذربایجان تحویل داده او حالا در زندان به سر می‌برد.

مختار ممدوف که به عنوان نخستین سفیر جمهوری آذربایجان در اسرائیل انتخاب شده، قبلا ناظر پروژه های همکاری نوآورانه با اسرائیل در زمینه علم و آموزش و همچنین معاون وزیر امور علوم بوده است.

اسرائیل در آذربایجان به دنبال چیست؟
اظهارات مقامات اسرائیلی نشان می‌دهد که ارتقای روابط آنها با باکو، برایشان مهم است. گفته می‌شود یک چهره‌ی سیاسی – امنیتی به نام عینات شالین، رئیس آژانس کمک بین‌المللی اسرائیل (IAA) که از قبل، روابط گرمی با جمهوری آذربایجان داشته، اصلی‌ترین حامی ایده‌ی سفر فاریز رضایف به اسرائیل بوده است.

I was pleased to meet Deputy FM of Azerbaijan, Fariz Rzayev, and discuss the upcoming opening of the embassy of Azerbaijan in Israel, a major step forward in the relations between our countries ????. An insightful conversation on bilateral and regional affairs. pic.twitter.com/grqA0UM6zj

— Alon Ushpiz (@AlonUshpiz) December 30, 2022

پس از پایان عمر اتحاد جمهوری شوروی و اعلام استقلال جمهوری آذربایجان، این کشور به عنوان همسایه‌ی شمالی ایران که اغلب شهروندان آن شیعه هستند، توجه اسرائیل را به سوی خود جلب کرد و در آنجا سفارتخانه باز کرد. اما سه دهه طول کشید تا باکو نیز اقدام متقابل را انجام دهد و به سوی احداث سفارتخانه برود. البته در ده سال گذشته، اتفاقات مهمی در توسعه‌ی روابط نظامی و امنیتی باکو – تلآویو روی داده و دولت الهام علی‌اف، بارها از اسرائیل، تسلیحات نظامی خریده است. همچنین بارها اعلام شده که علی‌اف به شکل محرمانه به اسرائیل اجازه داده تا چند فروند از جنگنده‌های خود را در این کشور مستقر کند تا اگر حمله‌ای از سوی ایران علیه اسرائیل صورت بگیرد، بتواند در کوتاهترین زمان ممکن، واکنش نشان دهد. اما این خبر که برای اولین بار توسط فارین پالیسی منتشر شده بود، همواره توسط مقامات باکو، تکذیب شده است.

همه‌ی اینها نشان می‌دهد که اسرائیل نگاه ویژه‌ای به این همسایه‌ی شمالی ایران دارد. متقابلا، باکو نیز تمایل زیادی نشان داده و فاریز رضایف از مقامات دولت الهام علی‌اف، برای توصیف اهمیت روابط کشورش با اسرائیل، گفته است «افتتاح سفارت ما در اسرائیل یک گام تاریخی است و اتحاد ما با این کشور، معجزه است».

دیپلمات اعزام شده از جمهوری آذربایجان، در حالی در اسرائیل و رام‌الله به دنبال ساختمان مناسب برای افتتاح سفارت و دفتر نمایندگی می‌گردد که در ترکیه نیز، ایریت لیلیان به عنوان سفیر جدید اسرائیل به مجموعه نهاد ریاست جمهوری ترکیه در آنکارا رفته و استوارنامه خود را به رجب طیب اردوغان داده است. این زن دیپلمات اسرائیلی، قبلا کاردار بوده و حالا در مقام سفیر مشغول به فعالیت شده است.

Israeli ambassador, H.E. @iritlillian presented her credentials to President of Türkiye, Recep Tayyip Erdoğan.

President Erdoğan received Ambassador Lillian at the Presidential Complex.

At the meeting, Ambassador Lillian presented her credentials to the president. pic.twitter.com/lmO22itxLJ

— Israel Foreign Ministry (@IsraelMFA) December 27, 2022

اهتمام ترکیه و جمهوری آذربایجان برای ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی با اسرائیل، سال ۲۰۲۲ میلادی را برای اسرائیل به سال تحولات دیپلماتیک تبدیل کرد. چرا که روابط این کشور با امارات متحده عربی و بحرین نیز ارتقا یافته و گفتگوهایی در میان است تا راه را برای عادی‌سازی رابطه با عربستان سعودی نیز هموار کند.

نتانیاهو، عربستان و برجام
در هفته‌های اخیر، چندین مقام آمریکایی از جمله جان کربی و رابرت مالی اعلام کرده‌اند که واشنگتن، بازگشت به برجام را در اولویت‌های نخست خود نگنجانده است. اما سفر امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه‌ی کابینه‌ی رئیسی، به عمان نشان داد که جمهوری اسلامی، امیدوار است تا با وساطت و میانجیگری عوامل منطقه‌ای، هر جوری شده توافقی به دست آورد تا شاید قطار ترمزبریده‌ی دلار، متوقف شود.

امیرعبداللهیان در سفر به عمان با سلطان این کشور دیدار کرده و درباره‌ی محتوای گفتگوها پس از اشاره به موضوعاتی همچون عربستان، بحرین، یمن ، مصر و اوکراین، چنین نوشت: «علاوه بر تلاش برای وصول توافق وین، یکی از مراکز نقل و انتقال دارایی ارزی ایران از سایر بانک هاست».

در دیدارم با سلطان عمان، روابط فیمابین ممتاز ارزیابی شد. در مورد مناسبات و وضعیت عربستان، بحرین، یمن ، مصر و اوکراین گفتگو شد. ابعاد مذاکرات وین مورد توجه ویژه سلطان بود. عمان علاوه بر تلاش برای وصول توافق وین، یکی از مراکز نقل و انتقال دارایی ارزی ایران از سایر بانک هاست. pic.twitter.com/l3bumMOea9

— H.Amirabdollahian امیرعبداللهیان (@Amirabdolahian) December 29, 2022

گفته می‌شود که امیرعبداللهیان در تلاش است تا عمان را دوباره به عنوان میانجی، جلو بیاندازد. اما بنیامین نتانیاهو که دوباره به عنوان نخست وزیر در اسرائیل به قدرت رسیده، خصومت همیشگی با ایران و مخالفت با برجام را پنهان نمی‌کند. او در مصاحبه با العربیه از جو بایدن رئیس جمهور آمریکا خواسته بر اتحاد سنّتی با ریاض و دیگر کشورهای خاورمیانه اهمیت دهد. چرا که به زعم او، عادی‌سازی روابط، جهشی عظیم در راه صلح خواهد بود.

به نظر می‌رسد که تلاش نتانیاهو برای برقراری ارتباط رسمی با رابطه با عربستان سعودی، راهی برای تنگ‌تر کردن حلقه‌ی محاصره علیه جمهوری اسلامی و تداوم مخالفت با برجام است. اما در مورد روابط اسرائیل با ترکیه و جمهوری آذربایجان، انگیزه‌ها و عواملی وجود دارد که برخی از آنها، فراتر از نگرش اسرائیل به ایران است.

و همه‌ی این اتفاقات در حالی روی می‌دهند چراغ تابلوهای دیجیتالی روزشمار نابودی اسرائیل در تهران و برخی شهرهای دیگر ایران هنوز هم روشن هستند و مقامات سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی ایران، اسرائیل را به نابودی تهدید می‌کنند و این امکان را در اختیار نتانیاهو قرار می‌دهند تا جمهوری اسلامی را به عنوان تهدید حیاتی مردم و دولت اسرائیل معرفی کند و بتواند از این طریق، بر سرنوشت برجام نیز تاثیر بگذارد.