زمانی که قاسم سلیمانی در آبان ۹۸ به مقامات امنیتی عراق گفته بود «ما در ایران نحوه مقابله با تظاهرکنندگان را بلدیم» ، ظاهرا نسبت به توانایی رژیم در مدیریت بحران‌های اجتماعی غلو کرده بود.

تا آن زمان البته جمهوری اسلامی موفق شده بود چهار اعتراض وسیع عمومی را در ۷۸، ۸۸، ۹۷ و ۹۸  ظاهرا در هم بکوبد و از دید خود اوضاع را به حالت عادی بازگرداند. اما مسئله این بود که آن بحران‌ها هربار با تراکمی بالاتر ، دامنه‌ای وسیع‌تر ، و تواتر زمانی کوتاه‌تر ، سر باز می‌کردند. مشخص بود که این روند به‌تدریج به وضعیتی می‌رسد که مقابله با آن به عواملی به‌مراتب وسیع‌تر ، ظریف‌تر و حساب‌شده‌تر از باتوم و گلوله صرف نیاز خواهد داشت.

مشخص نیست که سفر نیکلای پاتروشف، دبیر شورای امنیت ملی روسیه به ایران در آبان ۱۴۰۱ ، به درخواست رژیم بود و یا به ابتکار روس‌ها. اما در هر دو حالت یک نکته مسلم به‌نظر می‌رسد و آن اینکه یا روس‌ها، و یا خود رژیم، به این نتیجه رسیده‌اند که بر خلاف ادعای سلیمانی، جمهوری اسلامی هنوز از “بلد بودن ” فاصله قابل توجهی دارد.

در جنبش ۱۴۰۱ ، دستگاه امنیتی ج.ا ، تا امروز در شیوه‌های مقابله با اعتراضات اشتباهات فاجعه‌آمیزی را مرتکب شده است. این‌بار نیز همچون همیشه، رژیم حاضر نشد احدی را برای قتل مهسا امینی مجازات یا حتی بازخواست نماید، و یا به‌عنوان نمونه، اعتراضات عاری از خشونت بلوچستان را با رگبار وسیع و مداوم گلوله پاسخ داد. حالا متعاقب نتیجه‌بخش نبودن سرکوب‌های خشونت‌آمیز، دستگاه امنیتی ایران به سردرگمی دچار گشته و متوجه شده است که بحران به این زودی‌ها جمع‌شدنی نیست.

تشکیلات اطلاعاتی و امنیتی روس‌ها از طریق مهار اعتراضات اجتماعی متعدد در کشور خود تجربیات مفصلی اندوخته است. رودستی  را که روسیه در جریان انقلاب مخملی اوکراین از غرب خورد، شاید بتوان مهلک‌ترین ضربه بر منافع امنیتی و ژئوپولتیکی آن کشور پس از فروپاشی شوروی به‌حساب آورد. از آن پس دستگاه اطلاعات و امنیت روسیه به‌شدت نسبت به بروز هر گونه بحران اجتماعی –سیاسی در کشورهای موجود در حاشیه امنیت ژئوپولتیکی خود حساس شده است.

وقایع دهه اخیر حاکی از آن است که نگرش و روش برخورد روس‌ها در مقابله با بحران‌هایی که حضور غرب را در پشت آنها می ‌پندارند، متفاوت بوده است.

در جریان اعتراضات بلا روس در نوامبر ۲۰۲۱، پوتین از لوکاشنکو خواست تا با مخالفین به مذاکره بنشیند. وقتی مخالفین مذاکره را منوط به آزادی کلیه زندانیان سیاسی و توقف خشونت‌ها کردند، لوکاشنکو هر دو شرط را پذیرفت.

اما در مورد اعتراضات قزاقستان، پوتین بلادرنگ نیروهای سرکوبگر روس را در چهارچوب «پیمان امنیت جمعی » به آلما تای اعزام کرد . نیروهای مزبور پس از ورود اعتراض‌کنندگان را به گلوله بستند، جنبنده‌ای را در میدان مرکزی آلماتای زنده نگذاشتند و سپس به کشور خود بازگشتند. البته برکناری نظربایف و خراب‌کردن تمام کاسه کوزه‌ها بر سر او نیز در مهار بحران نقش بسزایی داشت.

علت این تفاوت رویه، در تفاوت شیوه‌های اعتراض مخالفین در بلا روس و قزاقستان بود. در بلاروس تعداد معترضین بالا (چند صد هزارنفر) و نحوه ابراز اعتراض غیرخشونت‌آمیز بود، حال آن‌که در قزاقستان تعداد معترضین محدود (نزدیک به دو هزار نفر) و نحوه ابراز اعتراض خشونت‌آمیز بود (آتش‌زدن خودروها و ساختمان‌های دولتی ). نتیجه آن‌که در بلا روس تقریبا خون از دماغ کسی نیامد، اما در قزاقستان صدها نفر در اثر گلوله‌باران روس‌ها جان باختند.

با این احوال، مشخص نیست پاتروشف چه شیوه‌ای را در برخورد با جنبش اعتراضی ایران به رهبران جمهوری اسلامی پیشنهاد داده، اما ظاهرا از اخبار مربوط به دیدار پاتروشف با شمخانی و رئیسی  چنین بر می‌آید که :

اولا؛ روس‌ها دست غرب را پشت وقایع ایران می‌بینند. «مشاوران امنیت ملی روسیه و جمهوری اسلامی به ویژه درباره اقداماتی با هدف جلوگیری از مداخله سرویس‌های مخفی غربی در امور داخلی دو کشور گفت‌وگو کردند» – خبر گزاری تاس ، ۹ نوامبر ۲۰۲۲ .

ثانیا؛ روس‌ها ترکیبی از روش‌های بلاروس و قزاقستان را در برخورد با جنبش اعتراضی ایران مناسب دانسته‌اند؛ برخوردی هایبریدی؛ از یک طرف مذاکرات شمخانی و محسنی اژه‌ای با طیف رقیق اصلاح‌طلبان ، و از طرف دیگر ورود هواپیمای روسی حامل تجهیزات ضد شورش و مستشاران امنیتی روس به تهران .

آلکسی دوتوکویل، جامعه‌شناس و سیاست‌پژوه برجسته قرن نوزدهم فرانسه، معتقد بود که «یک حکومت دیکتاتوری لزوماً زمانی در ورطه سقوط می‌افتد که از فشارها کاسته و مجبور به انجام رفرم و اصلاحات شود». همان دو‌توکویل، از طرفی دیگر، به سیاستمداران و حاکمان هشدار می‌دهد که «انقلاب غیر قابل پیش‌بینی است . سرکوب بیشتر و خشونت فزاینده‌تر، حتی اگر نتیجه دهد، جامعه را به یک «بمب ساعتی غافل‌گیرکننده» مبدل خواهد ساخت. جمهوری اسلامی بر سر  یک دوراهی بس خطیر قرار گرفته است.