زیتون– در روزهایی که اقتصاد ایران گروگان بی‌برنامگی‌ مسئولان، منازعه با غرب و برنامه‌ی هسته‌ای شده؛ و سیاست خارجی اسیر «میدان» و دربند منافع روسیه و درصدد مشارکت در جنگ اوکراین، بسیاری از تجار و کارآفرینان، خانواده و سرمایه و کار و کسب خود را از ایران خارج می‌کنند.

در شش‌ماهه نخست سال ۲۰۲۲ میلادی، ایرانی‌ها با تأسیس ۶۴۰ شرکت در ترکیه، حائز مقام اول شدند؛ هر روز ۳ شرکت.

بخش فارسی خبرگزاری رسمی آناتولی ترکیه، براساس داده های مجمع عمومی اتاق‌های بازرگانی و بورس‌های ترکیه، از ورود سرمایه ۳۲۰ میلیون دلاری به ترکیه در نیمه اول سال جاری خبر داده است؛ سرمایه‌ای که از سوی حدود ۱۰ هزار شرکت خارجی وارد ترکیه شده و ایرانی‌ها در صدر آنها قرار دارند.

رییس سازمان جهاد دانشگاهی، در میزگردی در دفتر ایرنا، می‌‌گوید که از «مهاجرت نخبه‌ها» به کشورهای پیشرفته، به «مهاجرت شرکت‌های دانش‌بنیان» به کشورهایی مانند امارات و ترکیه رسیده‌ایم؛ مسأله‌ای که «بسیار جای تامل دارد چراکه ممکن است شرکت‌های دانش‌بنیان دیگر را تشویق به مهاجرت کند.»

این سخنان نشان می‌دهد که علاوه بر ترکیه، امارات متحده عربی نیز، از مقاصد مهم شرکت‌های ایرانی است؛ کشوری که «۱۰۰ هزار ویزای طلایی به فناوران می‌دهد».‌

چرا این خبر مهم است؟

تحریم‌های اقتصادی، عدم امکان مراودات بانکی با خارج از کشور، کوتاه نیامدن در برابر عضویت در FATF و ماندن ایران در لیست سیاه پول‌شویی، کاهش شدید ارزش ریال در برابر دلار و مشکلات ناشی از نوسانات مداوم ارزی، بروکراسی سخت و دشوار در مورد فعالیت شرکت‌ها، دشواری در تامین مواد خام و کالاهای واسطه‌ای، سختی‌های ترخیص کالا از گمرک، مشکلات پیچیده‌ی مربوط به بیمه و قانون کار، تبعیض‌های بانکی و مالیاتی، رشوه‌خواری گسترده در ادارات، عدم حمایت دولت از تولید و تشویق فعالان اقتصادی به دلالی و سفته بازی ، مجموعه‌ای از مشکلات و آسیب‌هایی است که می‌تواند بزرگترین و موفق‌ترین شرکت‌ها و هلدینگ‌های تولیدی، صنعتی، تجاری و خدماتی را در معرض ورشکستگی قرار دهد.

از همین رو مهاجرت تولیدکنندگان، کارآفرینان، فعالان بخش تولید و صنعت از ایران، نه یک موضوع موردی و استثنائی، بلکه یک پدیده‌ی رواج‌یافته و اپیدمیک است. از آنجایی که دریافت ویزا در آمریکا و کشورهای اروپایی، روالی طولانی دارد، ترکیه، عراق، برخی از کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس و همچنین همسایگان شمالی ایران در آسیای میانه، از مقاصد مهم کارآفرینان ایرانی است.

تاسیس ۶۴۰ شرکت در ۱۸۰ روز در ترکیه، به این معنی است: هر روز صبح که مردم ایران از خواب بیدار می‌شوند، بخشی از هموطنان آنان رفته‌اند و کارآفرینان و پیشه‌وران ایرانی، هر روز در ترکیه به طور میانگین، ۳ شرکت جدید تاسیس کرده‌اند. اعلام این خبر در حالی است که هفته‌ی گذشته نیز اعلام شد که ایرانیان در خرید ملک در ترکیه، پس از شهروندان روسی، در رتبه‌ی دوم قرار دارند. این روزها، بسیاری از املاکی‌های تهران، تبریز و ارومیه، دارای فیلد تخصصی خرید ملک در ترکیه برای ایرانیان هستند. همچنین گفته می‌شود که کشور کوچک عربی حاشیه‌ی خلیج فارس یعنی عمان، به مهمترین مقصد مهاجرت پرستاران و کادر درمان ایران، تبدیل شده است.

آمار اعلام شده از سوی خبرگزاری دولتی ترکیه، نشان می‌دهد که شرایط آشفته‌ی سیاسی اقتصادی حاکم بر ایران، باعث شده که رفته رفته از پدیده‌‌های نگران‌کننده‌ی «فرار مغزها» و «فرار سرمایه‌ها» برسیم به «اثاث‌کشی شرکت‌ها» و تیتر اصلی خبر:«فرار ایرانیان».

کمی عمیق‌تر؛ آشفتگی و بی‌برنامه‌گی حکومت

پریروز پنجاه نماینده‌ی مجلس شورای اسلامی به وزارت امور خارجه رفتند و نشست مشترکی را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ با حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه برگزار کردند. نکته‌ی جالب این است که اول قرار بوده فقط اعضای فراکسیون ایرانیان خارج از کشور در این نشست حضور پیدا کنند، اما نمایندگان دیگر نیز اظهار تمایل کرده و شمار مهمانان به پنجاه نفر رسیده است. ظاهرا چهره‌ی مهم این نشست، علیرضا سلیمی رئیس فراکسیون ایرانیان خارج از کشور بوده و بحث درباره‌ی ایرانیان خارج از کشور را نیز پیش کشیده است. او در گفت‌وگو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری فارس، گفت: «آغوش ما به روی ایرانیان خارج از کشور باز است و تمام تلاش خود را‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ برای رفع مشکلات سجلی و غیرسجلی و مشکلات رفت و آمد آنها به کار گرفته‌ایم و در این زمینه مجدانه تلاش داریم.»

سلیمی که در سایت رسمی‌اش، خود را حجت الاسلام دکتر سلیمی نامیده، نماینده‌ی تندروی است که با ۱۲ هزار رای به مجلس رفته و تاکنون عضو کمیسیون صنایع و معادن، عضو کمیسیون تدوین آیین‌نامه داخلی مجلس و عضو فراکسیون فراکسیون ایرانیان خارج از کشور بوده است. شاید همین شاخه به شاخه پریدن‌های سلیمی و امثال او، نشان ‌دهد که اساسا موضوع ایرانیان خارج از کشور و «فرار ایرانیان» ، از دید مجلس، یک بحث تخصصی و مهم نیست و برنامه‌ای در کار نیست.

ابراهیم رئیسی،  نیز یک ماه پیش در عمان و در جمع ایرانیان گفته بود: «زمینه برای سرمایه‌گذاری امن با تضمین سرمایه و سود در ایران فراهم است و بهترین کسانی که می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کنند، ایرانیان خارج از کشور هستند».

گفته می‌شود بین ۴ تا ۵ میلیون نفر از ایرانیان در خارج از کشور به سر می‌برند که تعداد قابل توجهی از آنان، صاحبان سرمایه و مهارت در تولید و تجارت هستند. اگر چه در مورد دارایی این افراد، اطلاعات و گزارش دقیقی وجود ندارد اما آخرین ارزیابی‌ها، حاکی از آن است که ایرانیان خارج از کشور، ثروتی بیش از هزار میلیارد دلار در اختیار دارند. این یعنی یک سرمایه‌ی عظیم که می‌تواند توسعه‌ی اقتصادی ایران را زیر و رو کند. اما واقعیت این است که با وجود شعار‌های مکرر سه دهه‌ی اخیر، هنوز هم نه تنها شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ایران، برای بازگشت صاحبان سرمایه فراهم نیست، بلکه شرکت‌ها و فعالان اقتصادی فعلی هم، دارند دسته دسته از ایران می‌روند.

علاوه بر موانع بسیاری که بر سر راه فعالیت تولیدی و تجاری در ایران وجود دارد، حداقل‌های آزادی فردی و اجتماعی نیز به چالش کشیده می‌شود. چنین به نظر می‌رسد، در کشوری که حتی عکس سنگ قبر اموات را به خاطر عدم انطباق با اصول و معیارهای پادگانی حاکمیت عوض می‌کنند، انتظار بازگشت ایرانیان خارج از کشور و انتقال ثروت آنان به داخل، انتظاری عبث و خوشبینانه باشد؛ حقیت این است:«نه آنها برمی‌گردند، نه اینها می‌مانند».