جستارهایی در تاریخ هفتاد سال نخست اسلام-قسمت پانزدهم درآمد یکی از موضوعات پر چالش و مهم و در عین حال مبهم در تاریخ نیم قرن نخست، دعوی «الائمه من قریش» است که در هنگامه نزاع سیاسی دو جناح مسلمان مکی
در مقاله «جان رالز، اصلاح‌طلبان و مفهوم امر سیاسی» نگاه لیبرال به امر سیاسی را در قالب بررسی نگاه جان رالز به خرد عمومی توضیح دادیم.[۱] در فضای سیاسی ایران نگاه رالزی به سیاست می‌تواند مورد قبول و توجه دموکراسی‌خواهان
انتقال مسالمت‌آمیز قدرت سیاسی مشکل اصلی سیاسی در تمدّن اسلامی بوده و این مشکل هرگز حل نشد و به نظر می‌آید آثار آن تا به امروز هم ادامه دارد.
اخیرا در فضای نشر و فضای مجازی مطالبی با مضمون نسبت دادن بیماری دو قطبی به فروغ فرخزاد منتشر شده است.[۱] می‌خواهم در این نوشته ابتدا به نقد یکی از مقالات تقریر شده در این زمینه بپردازم و سپس با
در رویارویی با جهان مدرن، اسلام همانند سایر ادیان با مشکلاتی روبه‌رو شده است. بسیاری از باورهایی که در جهان قدیم و افسون‌زدایی‌نشده مورد قبول بود، مثل رستاخیز، جهنم و بهشت و عالم ملکوت زیر سوال رفته است. هم چنین
در قلمرو موضوع جهاد تتمه‌ای باقی مانده که ناگزیر لازم است بدان به طور مستقل پرداخته شود و آن موضوع چند حمله به چند کاروان تجاری و یا گروه نظامی قریش از سوی پیامبر اسلام و مسلمانان در مدینه است
زیتون-هومان دوراندیش: جریان روشنفکری دینیِ لیبرال، با محوریت آرای دکتر عبدالکریم سروش، اکنون تقریباً سی ساله شده است. سروش اگرچه مرید مولاناست، ولی فردوسی‌وار در این سال‌سی، پی افکنده از عقل کاخی بلند! او با قرائتی عقلانی و انسان‌نواز از
مطابق فرمولی که رالز ارایه می‌دهد، سیاست‌ورزی معقول با پایبندی به موازین خرد عمومی ممکن است و امر سیاسی از عدالت جدا نیست. یکی از لوازم سیاست‌ورزی به شیوه رالزی آن است که تکثر معقول میان آموزه‌های جامع متنوع و حتی متعارض دینی، اخلاقی و فلسفی در چارچوب عدالت پاس داشته شوند و آزادی‌های اساسی شهروندان ـ به طور مشخص حق آزادی بیان، حق آزادی دین و مذهب، آزادی تجمعات و آزادی احزاب ـ محافظت شوند.
فردریش نیچه انسانِ شِگَرفی ست، و اُستادانی هستند که این انسانِ شِگَرف را “غَربى تَرین فیلسوف” و “ایرانى‌مَآب تَرین فیلسوف”ـِ غَرب نام نهاده‌اند، و من مى‌گویَم نیچه “فیلسوفی آریائى” و “آریائى تَرین فیلسوفِ غَرب” و “فیلسوفِ آریائیَّت” است، و همان سان که فیلسوفانِ تمامتِ نژادها گاه‌گاهی به خَطا نیز رفته‌اند، او نیز نه خُدا، بَل انسان بود، وَ زین روى گاه‌گاهی به خَطا نیز رفت، چراکه “خَطا”_ خاصّه در ارتباط با انسانِ والا_ مَحصولِ نادانى‌ىِ وِى است.
دکتر سروش گام بلند دیگری برداشته است و آن، یکی دانستن خدا و انسان است. این‌که در عالم هستی به‌جز هستیِ خدا نیست. به قول ایشان محمد چنان از خدا پر می‌شود که آنچه او می‌گوید هم‌کلام اوست، هم کلام خداوند.
اخیرا دوست گرامی جناب آقای دکتر محمدرضا نیکفر در مقام پاسخ بر یک مقاله آقای سروش دباغ، مقاله‌ای با عنوان «خود دین» در سایت رادیو زمانه (مورخ ۱۹ مهرماه ۹۵) انتشار داده و در یکی از پانوشت‌های آن، به نوشته‌ای
این نوزاد نوپدید، نه فرقه‌ی تازه‌ای‌ست، نه شریعت و دیانتی نوین! نه پیامبر دارد، نه کتاب؛ نه مرید دارد، نه مراد! نه حزب است، نه حکومت؛ نه مرجع دارد، نه رهبر؛ نه مؤمن دارد، نه کافر! بسی فروتن‌تر از اینهاست. مدرسه‌ای‌ست فکری و روشنفکری که ابوابی تازه را در دین‌شناسی و دین‌ورزی (نظراً و عملاً) برای دین‌داران می گشاید و راهی نوین در فهم و سلوک دین‌دارانه و مسلمانانه در دنیای سکولار مدرن نشان می‌دهد.
جای آن دارد برگزاری رفراندوم اخیر در سوئیس و «نه» قاطع مردم آن کشور را به یارانه‌ی چند هزار دلاری از جنبه‌های مختلف مورد بحث و بررسی قرار داد. شاید تجزیه و تحلیل نتیجه‌ی رفراندوم برای مردم سوئیس از جذابیت
پاسخ‌ها و نقدهایی که بر انتشار این فایل صوتی صورت گرفته، بر دو گونه است: مرتبط یا نامرتبط با محتوای نوار. برخی از پاسخ‌ها و نقدها، حاشیه‌ای و با نقد محتوای نوار «نامرتبط» است. مثل «انگیزه‌خوانی از اهداف منتشرکنندگان فایل»، «تمجید از شخصیت سیداحمد خمینی»، «حمله به شخصیت منتشرکنندگان نوار»، «انتقاد بر زمان انتشار نوار»، «استناد به اقدامات مجاهدین و حمله به اعدام شدگان» و… این سنخ از نقد و پاسخ‌ها اگر حتا فرضا به جا و صحیح نیز باشد، پرسش اساسی همچنان به قوه خود باقی است که آیا آیت‌الله خمینی دستور به این کشتارها داده است؟
بخش دیگری از نقدهای وارد شده بر انتشار نوار، جنبه «محتوایی» دارند و صحت و سقم آن‌ها در نتیجه‌گیری نهایی موثر است. یعنی بر فرض اثبات این نقدها، پرسش و نقد اصلی آقای منتظری بر آقای خمینی، یا حداقل بخشی از نقدهای ایشان را بایستی بی‌جا و باطل پنداشت. ولی برخی از این نقدها از اساس بی پایه است مثل «ادعای تحریف شدن نوار منتشره»،…
درآمد: در اثنای مباحث مطرح شده در سلسله جلسات «شرح فصوص الحکم» ابن عربی در بنیاد سهروردی، که کتابی است به نام پیامبران الهی، بسیار پیش آمد که «پیامبرشناسی» ابن عربی را بررسی کنیم. در واقع او در این کتاب
به گمانم مبهم‌ترین و از این رو چالش‌برانگیزترین رخداد قرن نخست اسلام (و احیانا تمام ادوار تاریخ اسلام) رخداد پیچیده جنبش امام حسین بن علی و واقعه کربلاست. انگیزه‌های این جنبش چه بوده و حسین به واقع دنبال چه هدف و یا اهدافی بوده است؟ چرا چنین مواجهه فاجعه‌باری رخ داد؟ مواضع دو طرف چه بوده و هر یک در وقوع چنین واقعه هولناکی چه نقشی داشته‌اند؟ آیا جنبش کربلا یک جنبش اصلاحی بود و یا انقلابی و براندازانه؟
وحی بزرگ‌ترین معمای تاریخ بشر است. نقطه تلاقی انسان و خدا، علم و مذهب، فلسفه و الهیات، مادیت و معنویت و فیزیک و متافیزیک. هیچ‌کس و هیچ مکتب و مشربی نمی‌تواند اهمیت کلام و پیام و تعالیم پیامبران مذاهب ابراهیمی و نقشی که در تاریخ بشر داشته‌اند را انکار کند. تعالیم این مردان بزرگ یکی از اصلی‌ترین ستون‌های تمدن بشری و فلسفه حیات مردمان پرشماری بوده و هنوز هست. چه عنصری در این پیام و تعالیم وجود دارد که هیچ‌کدام از آن همه فیلسوفان و شاعران و متفکران تاریخ هنوز نتوانستند مشابه آن را بیاورند؟ شاید پاسخ به کوتاه سخن این باشد که «حقایق جهان‌شمول و معتبر در تمام زمین‌ها و زمان‌ها». حقایقی که راه فلاح و رستگاری انسان را در فاصله تولد و مرگ می‌آموزد.
یکی شدن امارت پیامبر اسلام با نبوت و ضرورت تشویق مؤمنان به مقابله با دشمنان همیشه آماده پیکار و هجوم، به صبغه دینی یافتن ضرورت عملی جنگ و صلح کمک کرد و در نهایت خلط دو امر «حقیقت دینی» و «ضرورت عملی» جهاد اسلامی موجب شد که بعدها این تصور پیش آید که جهاد در کنار نماز و روزه و حج یک واجب و فریضه اسلامی است و حکمی است تغییرناپذیر که کارکرد جاودانه و همه زمانی و همه مکانی دارد.
عید غدیرخم، روایتِ اوج اعتماد و نزدیکی پیامبر گرامی اسلام به امام علی‌بن‌ابی‌طالب است؛ به بهانه‌ی نام و یاد مبارک ایشان، سخن را با استشهاد به نامه‌ی هفتاد و هفتم نهج البلاغه آغاز می‌کنم؛ بنا بر این نامه، هنگامی که
چگونه ممکن است پیامبراسلام دستور قتل کسی را به خاطر توهین به خودش صادر کند در حالی که قرآن به مسلمانان توصیه کرده:” اگر در مجلسی شنیدید که حاضرین به آیات خدا کفر می‌ورزند و آن را به استهزاء می‌گیرند، در آنجا منشینید تا بحثشان عوض شود”(نساء۱۴۰). یعنی فقط چند دقیقه ای مجلس را ترک کنید تا موضوع عوض شود. حتی توصیه به قهر و ترک روابط هم نشده است. این فرمان به خود پیامبر هم مستقلا داده شده است (انعام۶۸). این آیات را مسلمانان از حفظ بودند، آیا پیامبر می‌توانست روز روشن خلاف آنچه قرآن می‌گوید دستوردهد؟ خوب، وقتی کفر ورزیدن به خدا و مسخره کردن آیات او کیفر دنیایی در قرآن ندارد ، پائین تر از خدا که تکلیفش روشن است. دقت کنید من می‌گویم درقرآن ، نه تاریخ اسلام و فتوای فقیهان.
درآمد: اخیرا دو جلسه مناظره با حجه الاسلام احمد واعظی در باب آراء نواندیشان دینی دربارۀ مقولۀ وحی و حدود و ثغور امر وحیانی در آراء نواندیشان دینی متاخر برگزار شد. دراین مناظره که به همت و میزبانی ِ« مدرسه
در حکم و فتوای آیت‌الله خمینی برای اعدام زندانیان در تابستان سال ۱۳۶۷، نه تنها در تعریف جرم جدید برای این زندانیان و در انتساب عنوان مجرمانه «محارب» به آن‌ها، بلکه در تعیین مجازات مقرره «اعدام» برای ایشان نیز مبانی مسلم فقهی و شرعی، حتا مبانی فقهی خود آقای خمینی نیز رعایت نشد.
در شیوه دادرسی مقرره در این فرمان برای چگونگی دادرسی و اجرای حکم، مبانی دادرسی شرعی زیرپا گذاشته شد و قواعدی مثل «احتیاط در دماء» و «خودداری از اجرای حدود در هنگام شبهات»، کاملا نادیده گرفته شد. حکم و فتوایی که برای توجیه این کشتار به کار گرفته شد خود ناقض بدیهی‌ترین مقررات شرعی بوده و فاقد مبنا و مشروعیت فقهی بوده است.
متن زیر کاوشی است در تبارشناسی فرهنگی و تاریخی یک نسل‌کشی؛ کشتار زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷. این مقاله اندیشه‌نگاری‌هایی است در ریشه‌های دیرپا و دیرینی که بیش‌تر روشنفکران ما گسست از آن‌ها را سهل می‌گیرند.
در گفتگوی قبلی پیرامون “خوف” در قرآن سؤالاتی مطرح کردیم و این بار اگر موافق باشید می‌خواهیم سؤالاتی درباره “جهاد” و جایگاه مهم آن در قرآن، که محل استناد گروه‌های افراطی در این زمانه است، مطرح کنیم. اولین سؤال این
نظریّه‌ی رؤیاپنداری وحی علی‌رغم آنکه نکات مثبتی نیز در آن به‌چشم می‌خورد، با نقض و شکست‌های بسیاری مواجه است که از قدرت تبیینی آن در برابرِ نظریّه‌های رقیب به شدّت می‌کاهد و امکانیّتِ «تعبیر» بر پایه‌ی آن را نزدیک به صفر نشان می‌دهد. این نظریّه – برخلاف ادعای سروش- به مراتب نسبت به نگاه سنتی به وحی نامحتمل‌تر و نامؤفق‌تر است و توجه به نقطه‌ضعف‌های آن در این مقاله را می‌توان دلیل این مدعا دانست.
یکی از واپسین برخوردهایی که بین مسلمانان و یهودیان رخ داد، پیکار خیبر است که در این جستار ابتدا شرحی از آن واقعه ارایه می‌شود و بعد چند نکته قابل توجه مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
در این مقاله تقسیم‌بندی‌های گوناگون واقع‌گرایی و ضدواقع‌گرایی اخلاقی بررسی می‌شود و دیدگاه ویتگنشتاین متأخر دراین‌باره، با توجه به آموزه‌های وی مطرح می‌شود. به این منظور، پس از شرح کوتاهی از آموزه‌های ویتگنشتاین در کاوش‌های فلسفی، نظرات گوناگون شارحان وی دربارۀ واقع‌گرا یا ضدواقع‌گرای اخلاقی بودنِ ویتگنشتاین بررسی می‌شود. مبحث واقع‌گرایی اخلاقی ارتباط وثیقی با مبحث شناخت‌گرایی و ناشناخت‌گرایی در فرااخلاق دارد، ازاین‌رو، به اختصار به بررسی نظر ویتگنشتاین متأخر دراین‌باره نیز پرداخته شده است. در انتهای مقاله نشان داده می‌شود که واقع‌گرا و یا ضدواقع‌گرا نامیده شدن ویتگنشتاین، ناشی از کاربرد نادرست گرامرِ «واقعیت» است؛ از این‌رو، نمی‌توان وی را در این تقسیم‌بندی جای داد.
دستْ قرینِ زبان به شکرانه بلند است و از درون می‌گوید و به درون می‌گوید، در نمایشی که از آن در عالم حیوان خبری نیست و خودْ متمایزکننده است، متمایزکنندۀ عالم انسان از عالم حیوان، البته از منظر انسان و نه عالمی فی نفسه عالَم، که از نظر هایدگر حیوان محروم از “عالم” داشتن است و چون آن را عالَم نیست نمود و بازنمود و تصویر‌سازی و به طبع نمایش نیست. اینها آنجاست که زبان آنجاست، و دست. در دست و زبان و به اتکای دست و زبان “عالَم” انسانی به ستایش، و نمایشِ ستایش قیام می‌کند و نخست و پیش از هر چیزِ دیگری از عالَم بودنِ خود می‌گوید، و در این شعر از بیرون از عالمِ خود بودنِ ستودنی‌ترین چیز.
قرآن در واقع «خدا نامه» است، اما اگر از زاویه خوف و عشق بخواهید به مسئله نگاه کنید، به نظر بنده «عشق نامه» به مراتب مناسب‌تر با قرآن است تا «خوف نامه». هرچند واژه عشق حدود ۴ قرن بعد از نزول قرآن وارد ادبیات عرفانی اسلامی شده و معنای لغوی آن، «تعطیلی عقل و مصلحت و اسیر وابسته احساس شدن» بوده است
مبانی فکری و زمینه های اجتماعی که برای سکولاریسم برشمرده‌اند، ویژه‌ی غرب است و تعمیم آن به سرزمین‌های دیگری که تجربه‌‌ی تاریخی متفاوتی داشته‌اند، با پرسش‌های بسیاری همراه است.
زیتون یک نهاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اندیشه‌ای مستقل است که به نهادینه کردن قرائت انسانی، اخلاقی و دموکراتیک از سنت ستبر ایرانی- اسلامی و برکشیدن رفتار توام با مدارا و تساهل در میان ایرانیان می‌اندیشد.
زیتون یک نهاد فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اندیشه‌ای مستقل است که به نهادینه کردن قرائت انسانی، اخلاقی و دموکراتیک از سنت ستبر ایرانی- اسلامی و برکشیدن رفتار توام با مدارا و تساهل در میان ایرانیان می‌اندیشد.
بازنشر مطالب با ذکر منبع آزاد است. ۱۳۹۴-1401