زیتون ـ یلدا امیری: گزارش‌های ضد و نقیضی از مذاکرات وین میان ایران و قدرت‌های جهانی منتشر می‌شود، مذاکراتی که گفته شده در مراحل حساس و پایانی خود قراردارد، بر اساس این گزارش‌ها پس از بازگشت علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد جمهوریاسلامی، تهران شرط‌های تازه‌ای را علاوه بر موارد اختلافی پیشین مطرح کرده‌است. تقریبا تمامی گزارش‌ها موارد اختلافی را خواسته‌های ایران در سه موضوع عنوان کرده‌اند: «لغو تمامی تحریمها»، «ارائه تضمین معتبر از سوی آمریکا» و «بسته شدن پرونده پنهان‌کاری ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی».
سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه جمهوریاسلامی، ۹ بهمن گفت، درباره سه موضوع اصلی «رفع تحریمها، تضمین‌ها و برخی ادعاهای مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران»، آمریکا و اروپا هنوز تصمیم نگرفته‌اند.
در روزهای اخیر موضوع پنهان‌کاری ایران در خصوص برنامه هسته‌ای پررنگتر از بقیه شده است. رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه چهارشنبه ۱۱ بهمن گفت، پرونده‌های باقی‌مانده ایران در آژانس همچنان باز است و تنها در صورتی حل و فصل می‌شود که جمهوریاسلامی همکاری و شفاف‌سازی کند. گروسی افزود که این پرونده‌ها هرگز به دلیل مسائل سیاسی بسته نخواهند شد و باید فارغ از مذاکرات وین برای احیای برجام حل شوند.
سخنان ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز از وجود اختلافات عمیقی حکایت می‌کرد، او روز دوشنبه ۹ اسفند گفت، در صورتی که ایران از خود ناسازگاری نشان دهد، آمریکا آمادگی دارد که مذاکرات را ترک کند، پرایس با بیان اینکه نماینده ایران به تهران سفر کرده بود تا موضع ایران را در مورد توافق روشن‌تر بیان کند، گفت: «لازم است که ایران با وضوح بیشتری موضع خود را بیان کند.» او افزود توسعه برنامه هسته‌ای ایران به نقطه‌ای رسیده که می‌تواند منافع حاصل از توافق را بلاموضوع کند و در پاسخ به پرسشی در مورد شروط جدید جمهوری اسلامی، بدون بیان این شروط، تهدید کرد که در صورت ترک میز مذاکره توسط آمریکا واشینگتن گزینه‌های دیگری را با کمک متحدان و شرکای دیگرش اعمال خواهد کرد.»
سخنگوی وزارت خارجه جمهوریاسلامی بامداد سه شنبه ۱۰ اسفند به سخنان پرایس پاسخ داد و در توییتر نوشت: «آمریکا سالهاست که از برجام کنار کشیده است. از این‌رو است که باید اطمینان یابیم که این اتفاق دیگر تکرار نمی‌شود. همه کشورها برای خود «گزینه‌های جایگزین» دارند، هرچند که توخالی بودن گزینه جایگزین آمریکا پیش از این ثابت شده است. درشت‌گویی و بلوف‌زنی نتیجه نداشته و نخواهد داشت. این اتخاذ تصمیم است که نتیجه می‌دهد. اگر کاخ سفید تصمیمش را بگیرد، توافق کاملا در دسترس است. ایران برای توافق آماده است، اما تا ابد منتظر نمی‌ماند.»
گفتنی است، درحالی‌که کشورهای غربی همچنان بر گزینه پایان مهلت گفتگوها پافشاری می‌کنند، منابع «زیتون» خبر داده‌اند که وزارت خارجه جمهوریاسلامی پیش‌نویسی از توافق به صورت محدود منتشر کرده‌است که شباهتی با متن پیشنویس توافق ۲۰ صفحه‌ای که خبرگزاری رویترز چندی پیش منتشر کرده‌بود، ندارد.
منابع «زیتون» خبر داده‌اند که وزارت خارجه جمهوریاسلامی پیش‌نویسی از توافق به صورت محدود منتشر کرده که شباهتی با متن پیشنویس توافق ۲۰ صفحه‌ای که خبرگزاری رویترز چندی پیش منتشر کرده‌بود، ندارد.
منبع اختصاصی «زیتون» در وزارت خارجه جمهوریاسلامی خبرداد که این وزارتخانه پیش‌نویسی از توافق به صورت محدود در اختیار برخی از مدیران قرار داده‌است، این مقام مطلع گفت: پیشنویس مذکور حاصل توافق میان ایران و غرب نیست بلکه صرفا پیش‌نویسی است که توسط ایران ارائه شده و با خواسته‌های غرب فاصله بسیاری دارد و اضافه کرد که این متن توسط علی باقری به طرف‌های مذاکره‌کننده ارائه شده و عامل واکنش‌های اخیر دولت‌های غربی است.
این دیپلمات جمهوریاسلامی گفت، این پیشنویس دارای سه ضمیمه: «رفع تحریمها»، «اقدامات هسته‌ای ایران» و «نحوه اجرای توافق» (باز اجرا) است. او با بیان اینکه براساس این متن جمهوریاسلامی اجرای توافق را مشروط به پایبندی طرف مقابل کرده است، افزود: این پیشنویس در سفر اخیر باقری به ایران تنظیم شده و براساس آن ایران انتظار دارد که در مراحل مختلف اجرای توافق اولین گام از سوی غرب برداشته شود و جمهوریاسلامی اعلام کرده که شروع‌کننده نخواهد بود.
منبع اختصاصی زیتون گفت: جمهوریاسلامی با علم به اینکه دولت بایدن قادر به ارائه تضمین نیست در این پیشنویس تاکید بسیاری بر ارائه تضمین از سوی آمریکا دارد، او افزود، مقامات عالیرتبه نظام به دنبال آن هستند که به بهانه تضمین، سانتریفیوژها و آنچه دستاوردهای هسته‌ای می‌نامند را حفظ کنند و این شرط را در متن گنجانده‌اند که در صورت نقض برجام از سوی آمریکا اجازه بازگشت‌پذیری و احیای سریع ظرفیت هسته‌ای و بالابردن حدنصاب غنی‌سازی اورانیوم را داشته باشند.
منبع اختصاصی زیتون: مقامات عالیرتبه نظام به دنبال آن هستند که به بهانه تضمین، سانتریفیوژها و آنچه را دستاوردهای هسته‌ای می‌نامند، حفظ کنند.
این دیپلمات جمهوریاسلامی همچنین از خواسته‌های ایران در مورد «لغو تمامی تحریمها»، عدم پذیرش طولانی‌تر کردن مدت زمان «بند غروب» و «بستن پرونده ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» در این پیشنویس خبرداد.
پیش از این خبرگزاری رویترز، روز ۲۸ بهمن در گزارشی اختصاصی به نقل از سه دیپلمات غربی از تنظیم پیشنویس ۲۰ صفحه‌ای توافقی خبر داده بود که ظاهرا مذاکره‌کنندگان جمهوریاسلامی نیز آنرا پذیرفته بودند. اما علی باقری شامگاه ۴ اسفند به تهران رفت و پس از آنکه ۸ اسفند مجددا شبانه به وین بازگشت مواضع جمهوریاسلامی سخت‌تر و فضای مذاکرات متشنج شد.
چرا این خبر مهم است؟
تا یک هفته پیش خبرهایی که از وین به دنیا مخابره می‌شد، ترکیبی از احتیاط و خوش‌بینی بود و کمتر کسی در مورد احتمال بالای دستیابی به توافق تردید داشت، اما خبرگزاری دولتی ایرنا روز ۱۰ بهمن نوشت: «نه تنها توافق قطعی نیست، بلکه در حال حاضر احتمال توافق با احتمال عدم توافق برابری می‌کند.»
تیم مذاکره‌کننده کنونی که همواره از منتقدان امضای برجام بوده و خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ را نتیجه بی‌کفایتی دولت حسن روحانی و تیم مذاکره‌کننده محمدجواد ظریف می‌دانستند، هنگامی‌که در عمل با چالش مذاکره با قدرت‌های جهانی روبرو شدند، آرمان‌های انقلابی را به کناری نهادند و با توجه به اختیارات گسترده از مواضع پیشین خود عقب‌نشینی کردند، اما آیت‌الله خامنه‌ای و همراهان پرده‌نشین او که هرگز در میدان عمل قرار نگرفته و نمی‌گیرند، به رئیس تیم مذاکراتی جمهوریاسلامی دستورالعمل‌های انقلابی جدیدی داده‌اند.
متن اخیری که توسط جمهوریاسلامی ارائه شده و خطیب‌زاده آنرا تنها ۲ یا ۳ درصد متن توافق محسوب کرده است، در واقع شامل مهمترین خواسته‌های جمهوریاسلامی در حوزه تحریم، تضمین و پرونده ایران در آژانس می‌شود.
سخنگوی وزارت خارجه جمهوریاسلامی ۹ اسفند گفت که بیشتر از ۹۷ الی ۹۸ درصد پیشنویس توافق به صورت مشترک نگارش شده است.» متن اخیری که توسط جمهوریاسلامی ارائه شده و خطیب‌زاده آنرا تنها ۲ یا ۳ درصد متن توافق محسوب کرده است، در واقع شامل مهمترین خواسته‌های جمهوریاسلامی در حوزه تحریم، تضمین و پرونده ایران در آژانس می‌شود.
کمی عمیق‌تر؛ رویش خطوط قرمز جدید در مذاکرات
جمهوریاسلامی در طول ده ماه مذاکره بارها تاکید کرده بود که آمریکا باید گام اول را در بازگشت به برجام بردارد و تحریمها را لغو کند، اما در پیشنویس توافقی که رویترز منتشر کرد، نخستسن گام توقف غنی‌سازی اورانیوم با غلظت بالاتر از پنج درصد توسط جمهوریاسلامی بود. در مقابل آمریکا حدود هفت میلیارد دلار از دارایی‌های مسدودشده ایران در بانک‌های کره جنوبی را آزاد می‌کرد. اما رئیس تیم مذاکرات جمهوریاسلامی به تهران رفت و با موضع سرسختانه‌تری به وین بازگشت.
بیشتر بخوانید:
اختصاصی زیتون؛ پیشنویس توافق هسته‌ای و ابداع «تضمین ذاتی»
اختصاصی زیتون؛ از مذاکره سری در برلین تا معافیت‌های تحریمی
مذاکرات هسته‌ای؛ دل در گرو شرق و چراغ سبز به غرب
مذاکرات هسته‌ای؛ ارعاب غرب یا اسقاط ایران
صادراتِ سوخت یا صادراتِ تحریم؟
مذاکرات هسته‌ای؛ علی‌اکبر صالحی به آیت‌الله خامنه‌ای چه گفت؟
ایرنا در آستانه بازگشت باقری نوشت که او با «دستور کار مشخص برای پیگیری مذاکرات با هدف حل مشکلات باقی‌مانده که حصول توافق را با چالش‌های مهمی مواجه نموده، عازم وین خواهد شد.» و افزود که شورای عالی امنیت ملی در جلسه خود تاکید کرده که خواسته‌های جمهوریاسلامی در این مذاکرات باید «در محدوده خط قرمز» تعیین‌شده محقق شود.
براساس گزارش‌ها در حالی که ایران همچنان بر خواسته‌های پیشین، از جمله حذف نام سپاه از فهرست «سازمان‌های تروریستی خارجی» در آمریکا پافشاری می‌کند، «خواسته‌های تازه ای مطرح کرده است.» ایران خواستار رفع تمام تحریم‌هایی است که در دوره دونالد ترامپ اعمال شده ولی آمریکا می‌گوید تحریم‌هایی را که به‌دلایل «حقوق بشری» یا «حمایت ایران از تروریسم» وضع شده‌اند، نمی‌تواند لغو کند و تحریم‌های هسته‌ای مغایر با برجام را لغو می‌کند.
دولت ایران همچنین خواستار دریافت تضمین از دولت آمریکا است که دوباره از برجام خارج نمی‌شود ولی مقام‌های دولت آمریکا گفته‌اند نمی‌توانند چنین تضمینی بدهند.
به گفته منبع خبر زیتون، در پیش‌نویسی که توسط وزارت خارجه جمهوری اسلامی ارائه شده، بر رفع تمامی تحریمها تاکید شده اما بیش از هرچیز بر موضوع اخذ تضمین و «تضمین ذاتی» تاکید شده است.
استفاده مکرر از عبارت ابداعی «تضمین ذاتی» که پیشتر از آن به عنوان اهرم فشار به غرب یاد شده بود، نشان می‌دهد که رهبر جمهوریاسلامی و اطرافیانش حاضر به واگذاری پیشرفت‌های هسته‌ای نیستند.
منبع اختصاصی زیتون افزود که متن تنظیم شده توسط وزارت خارجه تضمین ذاتی را عامل بالا رفتن توان عملیاتی برای بازگشت‌پذیری و احیای سریع ظرفیت هسته‌ای ایران معرفی می‌کند و پیشرفت‌های هسته‌ای را در راستای احصای مولفه‌های راستی‌آزمایی و تضمین‌ها می‌داند که توان نظام را در برابر وقوع بحران‌ها افزایش می‌دهد. به گفته او در این متن آمده که این تضمین‌ها مانع سوء استفاده از «مکانیزم ماشه» می‌شود و این پیشنویس افزوده است که این تضمین‌ها از پیشرفت‌های هسته‌ای به دست‌آمده در سالهای اعمال تحریم‌های همه جانبه علیه مردم ایران را حراست می‌کند.
استفاده مکرر از عبارت ابداعی «تضمین ذاتی» که پیشتر از آن به عنوان اهرم فشار به غرب یاد شده بود، نشان می‌دهد که رهبر جمهوریاسلامی و اطرافیانش حاضر به واگذاری پیشرفت‌های هسته‌ای نیستند. تاکنون بسیاری از کارشناسان تاکید کرده‌اند که سطح غنی‌سازی انجام شده توسط جمهوریاسلامی تنها با هدف دستیابی به سلاح هسته‌ای قابل توجیه است.
این مقام وزارت خارجه گفت که خواسته جدید جمهوری اسلامی نیز بسته شدن پرونده تحقیقات آژانس در مورد پنهان‌کاری در چهار مرکز مرتبط با برنامه اتمی است و وزارت خارجه این خواسته ها را حداقلی نامیده و اعلام کرده که بدون آنها حصول توافق امری بعید است.
پیش از این به طور غیررسمی اعلام شده بود که پایان ماه فوریه ضرب‌الاجل احیای برجام است، اما فوریه تمام شد و چشم‌انداز مذاکرات همچنان تیره و تار است. تحلیلگران معتقدند اگر مذاکرات در یک یا دوهفته آینده به نتیجه نرسد دیگر برجامی در کار نخواهد بود و پرونده ایران به شورای امنیت ارسال می‌شود، اتفاقی که عواقب جبران‌ناپذیری برای اقتصاد ایران خواهد داشت. در حالی که مردم ایران با شدیدترین بحران‌های اقتصادی دسته و پنجه نرم می‌کنند، رهبر جمهوری اسلامی همچنان جاه‌طلبی‌های هسته‌ای و نظامی خود را دنبال می‌کند و اقتصاد کشور را در این راه هزینه می‌کند.