نویسندگان: دیوید آلبرایت، سارا بورکهارد، ویکتوریا چنج، اسپانسر فاراگاسو، محمدرضا گیوه
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل (ISIS)
مترجم: روح‌الله رحیم‌پور
مؤسسه علم و امنیت بین‌الملل Institute for Science and International Securityیک مؤسسه غیرانتفاعی و غیر حزبی است که به اطلاع‌رسانی عمومی در مورد مسائل علمی و سیاستی مؤثر بر امنیت بین‌المللی اختصاص دارد. تمرکز اصلی آن بر توقف گسترش سلاح‌های هسته‌ای و فناوری‌های مرتبط به کشورهای دیگر و تروریست‌ها، ایجاد شفافیت بیشتر در فعالیت‌های هسته‌ای در سرتاسر جهان، تقویت رژیم بین‌المللی عدم اشاعه و دستیابی به کاهش عمیق در زرادخانه‌های هسته‌ای است. این موسسه به طور گسترده هم به عنوان منبع اطلاعات معتبر در مورد برنامه‌های هسته‌ای در کشورهایی که به دنبال یا دارای سلاح هسته‌ای هستند و هم به عنوان یک مشارکت کننده مهم در تلاش‌ها برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای شناخته شده است. پروژه‌های این موسسه تحقیقات فنی، علمی و سیاسی را به منظور ایجاد پایه‌ای محکم برای طیف گسترده‌ای از تلاش‌ها برای کاهش تهدید ناشی از سلاح‌های هسته‌ای برای ایالات متحده و امنیت بین‌المللی دنبال و هماهنگ می‌کند.
ارزیابی حمله اسرائیل به ایران در نزدیکی اصفهان
این موسسه (ISIS) تصاویر ماهواره Pleiades Neo با وضوح بالا را از پایگاه هوایی هشتم شکاری ایران به دست آورده که اندکی پس از حمله اسرائیل به سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ مستقر در این پایگاه گرفته شده بود. تصویر شماره ۱ به تاریخ ۱۹ آوریل، آسیب یک رادار متحرک S-300 را نشان می‌دهد که در موقعیت مرکزی پرتاب کننده‌های موشک مستقر شده و بر روی یک خاکریز قرار گرفته است. این حمله توانایی تسلیحات موشکی اسرائیل را برای هدف قرار دادن اعماق داخل ایران، فرار از شناسایی و پدافند هوایی نشان می‌دهد و تأسیسات هسته‌ای و نظامی ایران را در برابر حمله آسیب‌پذیرتر می‌کند.
تصویر ۱. آسیب ناشی از حمله به سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ ایران مستقر در نزدیکی اصفهان: رادار متحرک به طور مشهودی آسیب دیده و احتمالاً در جریان این حمله آتش گرفته است.
حمله
بنا بر گزارش‌ها، اسرائیل بامداد روز جمعه ۱۹ آوریل ۲۰۲۴، در پاسخ به حمله گسترده ایران به اسرائیل در آخر هفته قبل، به نزدیکی شهر اصفهان حمله کرد. رسانه‌های ایرانی در ابتدا گزارش دادند که سه پهپاد کوچک بدون آسیب یا با آسیب ناچیز سرنگون شدند. با این حال، گزارش‌های بعدی نیویورک‌تایمز نشان می‌دهد که اسرائیل چندین موشک از خارج از ایران شلیک کرده است و ایران قادر به شناسایی یا ساقط کردن آنها نبوده است.(۱)
طبق گزارش‌ها، یک موشک به هدف خود اصابت کرد، در حالی که موشک دوم در هوا منفجر شد. یک مقام اسرائیلی اعلام کرد که موشک دوم پس از اصابت موفقیت آمیز اولین موشک به هدف توسط نیروی هوایی اسرائیل عمدا منهدم شد.(۲)
مقام‌های اسرائیلی اعلام کردند که از پهپادهای کوادکوپتر نیز برای گیج کردن پدافند هوایی ایران استفاده شده است.
بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، مقامات اسرائیلی اعلام کردند که “یک باتری ضد موشکی در بخش استراتژیک مهم در مرکز ایران” مورد اصابت موشک قرار گرفت و سیستم مستقر در پایگاه هوایی نظامی در نزدیکی اصفهان در این حمله آسیب دید.(۳)
پایگاه هشتم شکاری در شمال غرب اصفهان تنها پایگاهی در این منطقه می‌باشد که به طور عمومی میزبان این نوع سامانه ضد موشکی روسی است. ویکی‌مپیا شش سال پیش یک برچسب جغرافیایی برای خود با برچسب C-300 منتشر کرد ( «C» در سیریلیک به «S» برگردانده می‌شود) که می‌توان آن را در تصاویر Google Earth از سال ۲۰۱۷ مشاهده کرد.(۴)
تصاویر ماهواره‌ای پس از حمله که توسط نیویورک‌تایمز منتشر شد نشان داده است که به سامانه اس-۳۰۰ در پایگاه هشتم شکاری اصفهان آسیب وارد شده و این روزنامه گفته است که این حمله به رادار « flap-lid» که در سامانه‌های پدافند هوایی اس-۳۰۰ برای ردیابی استفاده می‌شود، آسیب زده یا آن را منهدم کرده است.(۵) با این حال، نیویورک تایمز تصاویر واضحی را منتشر نکرد. ایران‌اینترنشنال مقایسه‌ای از دو عکس مربوط به تاریخ‌های قبل و بعد از حمله به سیستم دفاع موشکی در پایگاه هوایی منتشر کرده و منطقه ای را برجسته می‌کند که ظاهراً آسیب به “بخش مرکزی سیستم دفاع هوایی” را نشان می دهد.(۶) درتصویری هم که از Planet Labs به تاریخ ۲۲ آوریل ۲۰۲۴ که توسط آسوشیتدپرس منتشر شده است، به نظر می رسد علائم سوختگی را در اطراف رادار سیار می‌توان دید، اما وضوح نسبتاً پایین آن، تشخیص آسیب خاص را دشوار می کند.(۷)
در ویکی‌مپیا، رادار مستقر در سایت به عنوان رادار Tomb Stone 30N6E2 توصیف می‌شود که معمولاً بخشی از سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ PMU2 روسیه است.(۸)
از آن‌جایی که وضوح این تصاویر برای تشخیص کامیون و رادار کافی است و مطابق با آنچه توسط نیویورک تایمز گزارش شده و در تصاویر قبل از حمله قابل مشاهده است، این رادار بر روی شاسی یک کامیون با امکان حرکت‌پذیری نصب شده بود.
تصاویر ماهواره، حمله را نشان می دهد
این مؤسسه (ISIS ) دو تصویر ماهواره‌ای Airbus Pleiades Neo با وضوح بالا از پایگاه هوایی هشتم شکاری را به دست آورده که مدت کوتاهی پس از حمله گرفته شده است و متعلق به تاریخ‌های ۱۹ و ۲۰ آوریل ۲۰۲۴، در حدود ساعت ۱۱ صبح به وقت محلی ایران می‌باشد. تصویر شماره ۲ ، مکان چهار پرتاب‌کننده موشک و یک رادار سیار را نشان می دهد که در موقعیت مرکزی نسبت به پرتابگرها، بر روی یک خاکریز مستقر شده است.
تصاویر پس از حمله نشان می‌دهد که رادار به وضوح آسیب دیده اما میزان آن مشخص نیست. به نظر می‌رسد تصویر ۱۹ آوریل نشان دهنده وسیله نقلیه رادار در انتهای حامل آن است که مورد اصابت قرار گرفته و احتمالاً دچار حریق شده است. آثار قابل مشاهده روی نقاط برجسته در دو طرف وسیله نقلیه رادار هم نشان می‌دهد که اطفای حریق شامل مواد مایع توسط تجهیزات مربوطه انجام یافته و مایعات از روی جایگاه به سمت پایین سرازیر شده و در دو طرف آن جمع شده است.
پس از آتش سوزی، به نظر می‌رسد نوعی پوشش روی رادار متحرک قرار داده شده است که در نتیجه آن، شکل خودرو قابل تشخیص نیست. یک روز بعد در ۲۰ آوریل ۲۰۲۴، یک وسیله نقلیه جدید در بالای جایگاه مرتفع ظاهر می‌شود که احتمالاً یک وسیله نقلیه راداری جایگزین است، اما به نظر نمی‌رسد از نوع خودرویی باشد که قبلاً آسیب دیده بود. همچنین یک کامیون آبی رنگ بزرگتر مستقیماً در پشت خودروی رادار جایگزین، مستقر شده است.
چهار پرتاب‌کننده موشک نیز در زمان گرفتن تصویر در ۱۹ آوریل از محل خارج شده که سه پرتابگر در روز بعد بازگردانده شده‌اند.
برای مقایسه، تصویر شماره ۳ سیستم دفاع موشکی سال های قبل، در ۱ اکتبر ۲۰۱۸ را نشان می‌دهد.
تصویر شماره ۲. دو تصویر که مدت کوتاهی پس از حمله اسرائیل به سامانه دفاع موشکی در پایگاه هوایی هشتم شکاری گرفته شده است: تصویر Pleiades Neo که در ۱۹ آوریل ۲۰۲۴ (بالا) و ۲۰ آوریل ۲۰۲۴ (پایین) گرفته شده است.
تصویر شماره ۳. سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ مستقر در پایگاه هوایی هشتم شکاری در سال ۲۰۱۸.
مراجعه به تلویزیون دولتی ایران:
(https://www.youtube.com/watch?v=emu6pm3-Tls)
اهمیت حمله
بر اساس گزارش‌ها، سامانه اس-۳۰۰ بخش کلیدی پدافند هوایی برای سایت‌های هسته‌ای اصفهان و نطنز است.(۹)
جمهوری اسلامی سامانه پدافند هوایی اس-۳۰۰ را در سال ۲۰۱۶ پس از ۱۰ سال مذاکره مجدد برای قرارداد اولیه دریافت کرد.(۱۰)
مجموعه هسته‌ای اصفهان در ۲۲ کیلومتری جنوب پایگاه هوایی و نیروگاه غنی سازی سانتریفیوژ گاز نطنز در ۱۰۵ کیلومتری شمال آن قرار دارد. سایت نطنز به عنوان میزبان اکثر سانتریفیوژهای گازی ایران از جمله حدود ۶۳۰۰ سانتریفیوژ پیشرفته، علاوه بر قابلیت ساخت سانتریفیوژ شناخته شده است.(۱۱)
بخشی از خطرناک‌ترین ذخایر اورانیوم ایران یعنی اورانیوم ۶۰ درصد غنی شده، در کارخانه آزمایشی غنی سازی سوخت (PFEP) در نطنز تولید می شود. سایت اصفهان به دلیل میزبانی از تاسیسات بزرگ فرآوری اورانیوم و یک کارخانه تولید زیرکونیوم و همچنین یک مجموعه تونل کوچک در زیر یک کوه مجاور، معروف شده است. در سال‌های اخیر، سایت اصفهان در برنامه هسته‌ای ایران اهمیت پیدا کرده است، زیرا ایران قابلیت‌های حساس تولید فلز اورانیوم را توسعه داده و تصمیم گرفته است بخش بزرگی از ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود شامل ۶۰ و ۲۰ درصد را در اینجا ذخیره کند. اصفهان همچنین دارای قابلیت های تولید سانتریفیوژ است گرچه مکان دقیق آن به طور عمومی مشخص نیست.
کارخانه غنی‌سازی فردو، دومین مکان ایران برای غنی‌سازی اورانیوم سانتریفیوژ گازی، حدود ۲۵۰ کیلومتر دورتر است. بنا به گزارش‌ها، ایران در سال ۲۰۱۶ سامانه دفاعی اس-۳۰۰ را در فردو مستقر کرد، اما یکی از فرماندهان پدافند هوایی ایران در آن زمان اظهار داشت که اس-۳۰۰ «سیستم متحرکی است که باید اغلب جابجا شود».(۱۲)
جمهوری اسلامی در بیانیه‌های رسمی خود و به صورت هماهنگ، بی‌اهمیت به تشدید تنش‌ها و بی‌توجه به ناتوانی خود در خنثی کردن حمله اسرائیل به یکی از مهم‌ترین تأسیسات نظامی در قلب این کشور، با روشی تهاجمی به گمراه کردن افکار عمومی داخلی مبادرت ورزید. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نشست خبری خود در ۲۲ آوریل بار دیگر بر این نکته تاکید کرد که «سیستم دفاعی ایران به درستی عمل کرد، مهاجم به اهداف خود نرسید و این حادثه از نظر نظامی اهمیتی نداشت».(۱۳)
حمله به سامانه پدافندی اس-۳۰۰ به طور اجتناب ناپذیری مجموعه‌های هسته‌ای اصفهان و نطنز را در برابر حمله آسیب پذیر نشان می‌دهد. این حمله همراه با شکست ایران در بیش از ۳۰۰ موشک و پهپاد خود در انهدام اهداف خود در اسرائیل، سیگنالی قوی به جمهوری اسلامی مبنی بر آسیب پذیری این کشور در برابر حملات اسرائیل و ناتوانی نسبی آن در واکنش متقابل ارسال کرد.
منابع و مآخذ گزارش:
۱. Farnaz Fassihi and Ronen Bergman, “Israeli Weapon Damaged Iranian Air Defense Without Being Detected, Officials Say,” The New York Times, April 21, 2024, https://www.nytimes.com/live/2024/04/20/world/israel-iran-gaza-war-news. ↩
۲. Ronen Bergman and Patrick Kingsley, “Israel Planned Bigger Attack on Iran, But Scaled It Back to Avoid War,” The New York Times, April 22, 2024, https://www.nytimes.com/2024/04/22/world/middleeast/israel-iran-war-strike.html. ↩
۳. “Israel Planned Bigger Attack on Iran, but Scaled It Back to Avoid War.” ↩
۴. “C-300,” Wikimapia geotag, https://wikimapia.org/#lang=en&lat=32.780492&lon=51.818776&z=16&m=w&show=/38399122/30N6E-E1-TOMBSTONE-X-BAND-ENGAGEMENT-RADAR&search=C-300. ↩
۵. Christoph Koettl and Christiaan Triebert, “Satellite imagery shows that a precision attack damaged an air defense system at an Iranian base,” The New York Times, April 19, 2024,https://www.nytimes.com/live/2024/04/18/world/israel-iran-gaza-war-news. ↩
۶. “Iran’s Air Defense System Hit, New Satellite Image Shows,”Iran International, April 22, 2024,https://www.iranintl.com/en/202404211475. ↩
۷. Jon Gambrell, “Satellite photos suggest Iran air defense radar struck in Isfahan during apparent Israeli attack,” Associated Press, April 22, 2024, https://apnews.com/article/iran-israel-s300-radar-hit-isfahan-attack-ce6719d3df8ebf5af08b035427ee215c#:~:text=After%20Iran%20reached%20its%202015,variant%20of%20the%20S%2D300. ↩
۸. “۳۰N6E2 Tomb Stone Illumination and guidance radar for SA-20 Gargoyle,“ Armyrecognition.com, April 20, 2024, https://armyrecognition.com/russia_russian_missile_system_vehicle_uk/30n6e2_tomb_stone_illumination_guidance_radar_sa-20_gargoyle_technical_data_sheet_specifications_uk.html. ↩
۹. Ronen Bergman and Patrick Kingsley, “Israel Planned Bigger Attack on Iran, but Scaled It Back to Avoid War,” The New York Times, April 22, 2024, https://www.nytimes.com/2024/04/22/world/middleeast/israel-iran-war-strike.html?smid=nytcore-ios-share&referringSource=articleShare. ↩
۱۰. “Iran tests highly-sophisticated Russian air defense system,” Fox News, March 4, 2017, https://www.foxnews.com/world/iran-tests-highly-sophisticated-russian-air-defense-system. ↩
۱۱. David Albright, Sarah Burkhard, Spencer Faragasso, and Andrea Stricker, “Analysis of IAEA Iran Verification and Monitoring Report — February 2024,” Institute for Science and International Security, March 4, 2024,https://isis-online.org/isis-reports/detail/analysis-of-iaea-iran-verification-and-monitoring-report-february-2024. ↩
۱۲. “Iran Deploys Air Defense System Around Fordo Nuclear Site,” Associated Press, August 29, 2016, https://www.reuters.com/article/idUSKCN11415Z/. ↩
۱۳. “A report of the Foreign Ministry spokesman’s press conference,” Associated Press, April 22 2024, https://apnews.com/article/iran-israel-s300-radar-hit-isfahan-attack-ce6719d3df8ebf5af08b035427ee215c#:~:text=After%20Iran%20reached%20its%202015,variant%20of%20the%20S%2D300. ↩