اثرات ماندگار جنبش اعتراضی آبان‌ماه در سقوط و صعود رهبران سیاسی

محسن حیدریان

رهبران سیاسی دارای سه مولفه پیوستگی درونی، خمیر مایه و نیز دکترین فکری اند. این سه مولفه از تربیت و پیشینه آنها جان گرفته و در کوره زندگی و کشاکش های سرنوشت و ازادی اراده شان پخته می‌شود. این ادعا را باید بویژه در آن بخش از رویدادهای زندگی آنها سنجید که به واکنش در برابر بزنگاهها و چرخش های تند می پردازند یا بناچار کشانده می شوند. زیرا چگونگی واکنش آنان نسبت به حوادث که همچون طنین و پژواک درونی، در جان فروخفته آنان جای دارد، حضور و وجود خود را در سر هر بزنگاه و هر چرخش و هر لحظه حساس اعلام می کند. همین واکنش هاست که آنها را به سقوط یا صعود می کشاند.

آنچه که دکتر مصدق را به رهبر ملی ایران تبدیل کرد، مواضع و رفتار شفاف و وطن دوستانه وی در طول زندگی و بویژه در دهه بیست در برابر شاه و انگلیس و تیزهوشی سیاسی او بود. آنچه که وینستون چرچیل را در ۶۵ سالگی به نخست وزیری بریتانیا و رهبر جنبش ضد فاشیستی اروپا و «مرد نیمهٔ اول قرن بیستم» تبدیل کرد، مواضع و رفتار هدفمند، پشتکاری و خمیر مایه و تیزبینی او در برابر مماشات و بی تفاوتی رقبای انگلیسی، اروپایی و امریکایی اش در برابر خطر هولناک هیتلر بود.

درست بر عکس اگر ضرورت تاریخی از سوی رهبران شناخته نشود و یا سیاستمداران از مایه و توانایی تشخیص و هنر رهبری برخوردار نباشند، سرنوشت سیاهی در انتظار آنان است. عدم صلاحیت و لیاقت سیاسی زمامدار یا رهبر، او را به مجازاتی سخت میرساند. رفتار اینگونه رهبران شبیه بیماری سل یا سرطان است که درباره آن پزشکان می گویند که این بیماری ها در مراحل اولیه آسان درمان پذیر است ، اما در مراحل پیشرفته دیگر بیماری قابل درمان نیست. همچنین است در سیاست. بحرانهایی را که در کشور جوانه می زنند، اگر زود شناسایی شوند، که البته برای اینکار یک مغز دانا و توانا و یک خمیر مایه لیاقتمندی و شایستگی لازم است، بسیار زود رفع خواهند شد، اما اگر بیماری ها شناخته نشوند و پیشرفت کنند، تا جایی که هر کس قادر به شناخت آن باشد، دیگر هیچ دارویی آن را درمان نخواهد کرد. نمونه ان رفتار شاه در دو سال پایانی زمامدارای اش بود. وفتی که دیگر دیر شده بود و همه کارهایش حتی رفتار درست ولی دیر هنگام اش در گمارش شاهپور بختیار، بر ضد او تبدیل شد.

از نگاه سقوط و صعود رهبران سیاسی ، جنبش بزرگ اعتراضی آبانماه ایران، نه موجی گذرا بلکه شیاری بود عمیق بر سرنوشت و فرجام رهبران سیاسی کشور . یک دگردیسی اساسی که دیگر بازگشتی به نقطه صفر ندارد.

این جنبش گرچه هدفمند و سازمان یافته نبود، اما هرگز بیهوده و بر باد رفته نیست. درست بر عکس در ادامه جنبش سبز و دی ماه ۹۶ ، این بار به مراتب چند گام دیگر کشور را به پیش بود و توانست جایگاههای رهبری و ذهنیت سیاسی میلیونی مردم را فرسنگها جابجا کند.

نخستین دستاورد این جنبش باقی نگذاشتن هیچ تردیدی در بازشناسی عامل و آمر اصلی جنایت است. عمق بحران و ناکامی جمهوری اسلامی تا حدی بود که برای تسلط حکومت بر اوضاع راهی جز به میدان آمدن شخص رهبری، در عمل وجود نداشت. آقای خامنه ای، این بار با موضع گیری و رفتار سیاسی اش از ابتدا تا پایان همچون عامل و آمر اصلی جنایت و کشتار و سخنگوی تندروان مذهبی در راس حاکمیت، و فرمانده نیروهای  «آتش به اختیار» عمل کرد. این رفتار بی تردید نقطه پایانی بر عدم شایستگی و سقوط قطعی وی از زمامداری است. همه رفتارهای بعدی او تنها می تواند، این بدفرجامی تلخ و زهرآگین اما سزاوار را کمی به دیر و زود بیاندازد.

سقوط ازاد روحانی رئیس جمهوری که با گفتمان اعتدال در سیاست داخلی و خارجی کشور و حقوق شهروندی به قدرت رسیده بود، یکی دیگر از اثرات جنبش اعتراضی در گفتمان سیاسی کشور است. دروغ بافی ها، لفاظی های میان تهی و ضد و نقیض گویی های او، ضربه جبران ناپذیری به حیثیت سیاسی وی و شرکای سیاسی اش وارد کرد. اما بدتر از ان ظهور اوهمچون چهره ای امنیتی و ایفای نقش در حد یک رئیس کلانتری لاف زن و بی شخصیت بود. زهر خندهای خونسردانه و جشن پیروزی او در کشتار مردم، چنان در افکار عمومی حک شد که حس فرو کردن خارهای دردناک نظام اسلامی در بدن شهروندان را هرگز نمی زداید.

یکی دیگر از اثرات ماندگار جنبش اعتراضی باورناپذیر کردن محمد خاتمی بعنوان رهبر معنوی اصلاح طلبان بود. او با ستایش از نقش خامنه ای در سرکوب خونین جنبش اعتراضی نشان داد که فرهنگ مدارا و دکترین سیاسی او در فقدان لیاقت و خمیرمایه‌ی رهبری، به سادگی می تواند در عرصه سیاست ورزی، از او یک چهره بی مصرف و یک کالبد بی روح بسازد. همان پاشنه آشیل مرغ‌دلی و بی‌مایگی سیاسی که او را به  «یک رئیس جمهوری آبدارچی» تبدیل کرده بود، این بار ، از او یک شخصیت  مردود سیاسی و شریک دزد بی جیره و مواجب ساخت. خاتمی نشان داد، مردی است که اصولا برای سیاست کشوری همچون ایران ساخته نشده است. او یکبار دیگر از توانایی درک این واقعیت عاجز ماند که برای یافتن درست‌ترین راه بهشت، نخست باید از راه دوزخ دوری کند.

اما میر حسین موسوی رهبر نمادین جنبش سبز که ده سال اخیر را در حبس گذرانده با موضع گیری تاریخی اش ، آنچه را گفت که از ژرفای کابوسی ترسناک رو به ستارگانی دارد که آسمان‌ ایران را روشن کرده‌اند. او که هرگز تن به معامله با ارکان قدرت نداده است، لیاقت و سزاواری خود را بدون آنکه ادعای رهبری داشته باشد، یکبار دیگر اثبات کرد. میرحسین با موضع گیری تاریخی اش راه تازه ای را به همه کسانی نشان داد که به دنبال تحول ساختاری بنیادی نظام سیاسی حاکم و محاکمه قانونی خامنه ای بعنوان فرمانده کل قوایند.

میرحسین بروشنی گفت که:
«برخورد خشن و خونین با مردمی خشمگین و فرودستانی جان به لب رسیده که در اعتراض به یک تصمیم غیر معقول کاسبکارانه و مخالف منافع اقشار مستضعف، و زخم خورده از سیاست‌های خانمان برانداز به خیابان‌ها آمده بودند، و تأمل در گستردگی اعتراض‌ها در تهران و سایر نقاط کشور که نشان‌دهنده سرخوردگی همگانی در میان اقشار جان به لب رسیده از اوضاع کشور دارد شباهت تام و تمام با کشتار بیرحمانه مردم در ۱۷ شهریورخونین ۵۷ دارد.»

میرحسین موسوی گفت: «زخم وارد شده بر جان و تن ملت التیام نخواهد یافت مگر با معرفی آمرین و مباشرین این کشتار و محاکمه علنی آنها و توضیح بدون لکنت دلایل این جنایت آشکار.»

موسوی افزود: «آدمکشان سال ۵۷ نمایندگان یک رژیم غیر دینی بودند، و ماموران و تیراندازان آبان ۹۸ نمایندگان یک حکومت دینی. آنجا فرمانده کل قوا شاه بود و اینجا ولی‌فقیه با اختیارات مطلقه.»

این موضع گیری تاریخی موسوی بدون تردید از او چهره ای ملی می سازد که بعنوان یک سرمایه تاریخی ایران ، می تواند نماد یک همبستگی ملی در شناسایی و محاکمه قانونی خامنه ای و دیگر عاملان کشتار در کشور گردد.

این بدین معنی است که ایرانیان نیازی ندارند که در واکنش به فساد نهادی شده حکومت خامنه ای، به رژیم پهلوی توسل جویند. رضا پهلوی می تواند بعنوان یک عامل فشار به جمهوری اسلامی و یک شهروند ایرانی کارکردی داشته باشد، اما راه به قدرت رسیدن او در ایران هم به دلایل تاریخی و نیز قطبی کردن غیر ضرور کشور و دریای خشونت ناگزیری که بر سر راه آن قرار دارد، تنها یک خیالبافی است.

از سوی دیگر همچنانکه در آستانه انتخابات مجلس دهم می بینیم تحولات سیاسی کشور حتی قبل از شورای نگهبان، به تاریخ مصرف اصلاح طلبانی نظیر خاتمی و عارف مهر باطل زده است. اینک اصلاح طلبان تغییر وتحول خواه و همه خواستاران یک جمهوری پارلمانی در ایران، راهی جز این ندارند که استقلال منش خود را در مرز بندی روشن با نظام ولایت مطلقۀ فقیه ی در اشکال گوناگون به نمایش گذارند و نقشه راه خود را پیش کشند. با ساختار سیاسی که خامنه‌ای در همه قوای تصمیم گیرنده و اجرایی کشور شکل داده است، نقش مجلس دهم با هر ترکیبی تنها چرخ پنجم خواهد بود.

در انتخاب رهبری و راهی که در پیش کشور قرار دارد، میان اصلاح طلبی بی مایه و بی دندان خاتمی و راه تحول خواهانه موسوی، همه نیروهای بینابینی ناگزیر به انتخاب در پیوستن به اکثریت تحول خواه کشور یا اقلیت بی حیثیت و بیداد گر حاکم قرار گرفته اند. بی تردید راه اکثریت شهروندان، رهبران تازه ای را در صفوف دهها میلیونی زنان و مردان تشنه ازادی و عدالت ایران خواهد آفرید.

آرزوی نو ‌شدن، دروازه‌اش را به روی هر کسی باز نمی‌کند. چون چشم لحظه‌بین فقط آنچه را می‌بیند که در لحظه دشوار، در دالان تنگ و تاریک و طولانی کابوس زمستان جاری است. شاید از همین روست که کسانی برده سرنوشت می‌شوند و در کشاکش سرنوشت وآزادی اراده، تقدیر خویش را بی هیچ ‌واکنشی می ‌پذیرند. کسانی نیز رهایی از این دالان تنگ و طولانی را تنها در یک دنیای خیالی جستجو می‌کنند. اما کسانی نیز بدون آنکه اسیر خیالبافی شوند با چشمی تاریخی اما واقعیت گرایی ناب، آنچه را می‌بینند که از ژرفای کابوسی ترسناک رو به ستارگانی دارد که آسمان‌ نه چندان دوردست ایران را روشن کرده‌اند.

تلگرام
توییتر
فیس بوک
واتزاپ

7 پاسخ

  1. آیا فکر نمی کنید که آکثریت مردم مانند شما آنالیز تئوریک نمی کنند .آن به تجربه ۴۰ سال جکومت جمهوری اسلامی که درزندگی روزانه خود تجربه کرده اند جواب می دهد واین تجربه جمع شده در ظرف زمان هرروز بخشی از صلاحیت حکومت ومقبولیت آن را زیر سوال برد به گونه ای که امروز کلیت رژیم زیر سئوال رفته کلیتی کهتنها شاملرهبری نیست بلکه تمام این اسول گرایایان اصلاح طلبان وکسانی که به گونهای بوی جمهوری اسلامی را بدهند شامل می شود مردم امروز نه تنها کل جمهوری اسلامی بلکه گروه های خارج از مدار ج ا کدر سرنگونی شاه دستی داشتند را نیز مقصر می دانند ..از این رو اطلاعیه موسوی می تواندخوشایند بخش معینی از نیروهای نسبتا رادیکان اصلاح طلب وجریان های سیاسی باشد که هنوز از نظر تئوریک فکر می کند قاعدتا بهشی از جامعه دنبال موسوی خواهند . افتاد امای درعمل نیروهائی که روزی به دنبال موسوی بودن برای تغیر امروز از او عبور کردند .نگاهی به نیروی جوان حاضر ئر صحنه مشان می هد که بیشتر آن ها اصولا موسوی آن طور که شما می شناسید نمی شناسند .آن ها رهبران خود را در جریان مبارزه واز طریق مدیا ها انتخاب خواهند کرد همان طور که تاریخ مصرف رهبران بالای هفتاد سال حکومتی پایان خط رسیده این برای رهبران اپوزیسیون و موسوی نیز همان طور است اکنون مکتوب ها وپیام هائی بین نسل جووان رد وبدل می شود که من وشما از آن بی خبریم وفکر می کنیم آنچه که برای ما مهم است وبا تحلیل ما می خواند برای معترضان خیابانی نیز این چنین است .نگاه ساده اما واقع بینانه به عدم بازاتاب گسترده اطلاعیه آقای موسوی در بین نسل حاضر کویای این مطلب است .اما برای افرادی چون من وشما فرصتی برای مجادله تئوری بافی و چیزی که خوراک ماست .

  2. خنده دار است اگر فکر نکنم که میر حسین موسوی که بسیاری از دوران طلایی امام او -که مصادف با دوران نخست وزیری او است – دل خوشی ندارند کشور را دچار یک دو قطبی وحشتناک نمی کند!
    بی شک اکثر کسانی که دل در گرو موسوی دارند دل در گرو انقلاب ۵۷ و ترس از رژیم پهلوی دارند. عین همین مساله در مورد کسانی که نگاه مثبتی دارند نسبت به انقلاب ۵۷ و موسوی ندارند صادق است
    بزرگترین اشتباه طرفدارن موسوی این است که عمیقا خود حق پندار هستند و همین دقیقا نقطه ضعف آنهاست
    جالب تر است در حالی از او چهر ملی می سازند و ابان ۹۸ را ادامه ۸۸ می دانند که حتی یک شعار در حمایت از موسوی سر داده نشد
    برای کسانی که از جمهوری اسلامی دل خوشی ندارند موسوی و خامنه ای و خاتمی تفاوت چندانی ندارد. گو اینکه یکی در اندیشه دوران طلایی خامنه ای است و دیگر کابوس هولناک دوران طلایی امام را نوید می دهد
    این خود حق پنداری طرفداران موسوی همان چیزی است که فردای ایران را با آنها هراسناک می کند.
    از نظر من تخطئه مداوم رضا پهلوی و کنش سیاسی منطقی و معتدل و پختگی نسبی او تا این لحظه او را مناسب ترین شخصیت سیاسی کرده است

  3. کاملا درک می کنم که کسانی که شش و دو سال پیش ستاد انتخاباتی روحانی در اروپا را تشکیل داده بودند، امروز با چسباندن خود به موسوی قصد زدودن آن لکه ناخوشایند از کارنامه خود را دارند. اما توصیه من به این عده که با بیانیه تاریخی موسوی زیادی گرمیشان کرده و اینطور وارد میدان شده اند این است که کمی خویشتنداری کنند تا موسوی مواضع خود را کمی بیشتر باز کند و مشخصا رویکردهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود را با مردم در میان بگذارد. در آنصورت بیم آن دارم که کسانی که امروز گرمیشان کرده، با توضیحات موسویآنچنان سردیشان کند که پشیمان باز به زیر عبای خاتمی و روحانی بخیزند. موسوی تا اینجای کار نشان داده که هیچ نقطه مشترکی با تسلیم طلبان و سینه چاکان سرمایه جهانی چه در داخل و چه در خارج ندارد. آنچه در ایران رو به افول است تنها محافظه کاری ولایی نیست؛ جنبش مردمی در ایران همه جریانات توجیه کننده فقر و تبعیض و بی عدالتی را به چالش گرفته. در نتیجه نیروها و افرادی که تبعیض و فقر و بی عدالتی را طبیعت سرشت انسان معرفی کرده و مستقیم و غیر مستقیم از سیاست های نئولیبرالیستی دفاع می کنند، مطرودند، حال مذهبی از دست زیدآبادی ولیلاز باشند یا چپ سابق یا بریده از دست نگهدار و کشتگر یا نویسنده مقاله حاضر. نیروهایی در فردای سیاسی ایران با حمایت مردم نقش آفرینی خواهند کرد که پیگیر عدالت اجتماعی، آزادی های دمکراتیک، استقلال و حاکمیت ملی باشند.

  4. این آخوندهای حاکم مانند نقش آفرینان تعزیه همه به یک دسته تعزیه خوان تعلق دارند ، تحلیل مواضع این دار و دسته ساده اندیشی است !

  5. پس از ابان ۹۸ خط افتراقی به روشنی جوی خون در بین مردم وحاکمیت کشیده شده است اگر در بین مردم بودید میدیدید که این خط درست از میان مردم و اسلام می گذرد.حالا میرحسین در کدام طرف این خط قراردارد ؟

  6. اگر با ادبیاتی زیبا هر سخنی جامه حقیقت می پوشید، اکنون عبدالکریم سروش در بیان حقیقت پیروز شده بود! با قضاوت های رویا پردازانه نمیتوان بسادگی برای هم مسلکان خود نوشابه باز کرد و مخالفان سلوک خود را بدنام و خوار کرد.
    اگر چنین بود، مصدق و بازرگان بایستی خوار می ماندند که نماندند. بازماندگان آندو، نهضت آزادی به رهبری محمد توسلی است که با سکوت خود با خاتمی همراهی کرده است. کمی جا برای پرهیز از مطلق اندیشی و دگماتیسم بگذارید. تمام حق را در چنگ خود نپندارید. نسبی اندیشی چندان خوب نیست. اما در تلاقی سلیقه های سیاسی، بد نیست که سیاه و سفید نکرد، و خاکستری را توسعه داد.
    فلسفه و منطق استدلالی هم اینقدر دگم و قاطع نیست که آزاد منشان ما حکم کفر و تسلیم و شکست برای قهرمانان زبان در کام گرفته و دلسوز تاریخ و ملت ایران، صادر میکنند.

  7. با سلام. اگر میر حسین به عنوان یک محلل برای گذر از نظام غیر قابل اصلاح جمهوری اسلامی به یک جمهوری دمکراتیک و سکولار وارد گود شود مسلما خبر خوبی است. اما اگر ایشان دنبال یک ولایت فقیه مامانی برای بزک جمهوری اسلامی باشد انوقت است که باز ۴۰-۵۰ سال در همین نکبت در جا خواهیم زد

دیدگاه‌ها بسته‌اند.

چهره‌ی مچاله‌شده از گریه و لابه‌ی بسیارِ او، بِرندی شده بود. بر بالای هر منبری که می‌رفت، در جمعِ هر جماعتی که می‌رفت؛ اشک‌اش دمِ مشکش بود. چشمِ جوانان مؤمن و انقلابی را خوب گرفته

ادامه »

سالها پیش که رهبر جمهوری اسلامی در بزنگاه انتخابات ریاست جمهوری ۹۶ جنجال سند آموزشی ۲۰۳۰ را به‌پا کرد در مطلبی با عنوان «اصولگرایان

ادامه »

توی یک عالم دیگری سیر می‌کرد. در عوالمی که به واقعیت راه نداشت. تک‌تک جمله‌هایی که بیان می‌کرد و سفارش‌هایی

ادامه »